ျမန္မာ့ေရွးေဟာင္းအေမြမ်ားကို မိုးေပၚမွ ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း
ရခိုင္ၿမိဳ႕ေဟာင္း ေျမာက္ဦးရွိ သမိုင္းဝင္ ကိုးေသာင္းဘုရား
ကမာၻလံုးဆိုင္္ရာ အေမြအႏွစ္မ်ားရံပံုေငြ (Global Heritage Fund – GHF) သည္ ကမာၻ႔ပထမဦးဆံုုး တင္ႀကိဳ အသိေပးျခင္းႏွင့္ အႏၲရာယ္ေစာင့္ၾကည့္ေရးစနစ္အျဖစ္ ကမာၻလံုုးဆိုုင္ရာ အေမြအႏွစ္မ်ားကြန္ရက္ (Global Heritage Network – GHN) ကိုု ယမန္ႏွစ္က စတင္ ဖြဲ႔စည္းခဲ့သည္။ ကြန္ရက္သည္ Google Earth အျပင္ DigitalGlobe ပ႐ိုဂရမ္မ်ားအသံုးျပဳ၍ ကြ်မ္းက်င္သူမ်ား၊ ေဒသခံျပည္သူမ်ားကို အလြန္အကြ်ံ ဖြံ႔ၿဖိဳးေရး၊ ညံ့ဖ်င္းေသာစီမံခန္႔ခြဲမႈႏွင့္ ခိုးယက္လုုယူမႈမ်ား အႏၲရာယ္ေၾကာင့္ ပ်က္စီးသြားႏိုင္ေသာ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ေနရာမ်ားအား မ်က္ျခည္မျပတ္ ေစာင့္ၾကည့္ႏိုင္ေစရန္ ကူညီေပးသည္။
“ဒီကေန႔ဆို GHN က ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္းမွာ ေစာင့္ၾကည့္ေနတဲ့ေနရာ ၆ ေနရာ ရိွပါတယ္။ အဲဒီအထဲမွာ ပုဂံရယ္၊ ပ်ဴၿမိဳ႕ေဟာင္းသံုးခုရယ္ ပါပါတယ္။ အီတလီအစိုးရက ေထာက္ပံ့ေပးတဲ့့ UNESCO အစီအစဥ္ အသစ္တခုက ျမန္မာအစိုးရနဲ႔ တြဲလုပ္မယ့္ UNESCO ကမာၻ႔ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ အစီအစဥ္မ်ား၊ အမည္တင္သြင္းျခင္း လုုပ္ငန္းမ်ား တိုးတက္လာဖို႔ ၂ ႏွစ္စာ အေမရိကန္ေဒၚလာ ရွစ္သိန္း ကူညီသြားမွာျဖစ္ပါတယ္။ ျမန္မာျပည္ တံခါးပြင့္လာတာေၾကာင့္ ေရွးေဟာင္းအေမြအႏွစ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းနဲ႔ တာ၀န္ရိွရွိ ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုုးတက္မႈေတြမွာ ႏိုုင္ငံတကာပညာရွင္ေတြ ပိုုမိုုပါ၀င္လာႏုုိင္မယ္လို႔ က်ေနာ္တို႔ ေမွ်ာ္လင့္ပါတယ္”ဟုု GHF အမႈေဆာင္ညႊန္ၾကားေရးမႉးခ်ဳပ္ ဂ်ပ္ဖ္ေမာ္ဂင္က ေျပာဆိုခဲ့သည္။
ပုုဂံႏွင့္ အထက္ျမန္မာျပည္ ေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕ေတာ္မ်ား (အင္း၀၊ အမရပူရ၊ စစ္ကိုင္း၊ မင္းကြန္းႏွင့္ မႏၲေလး) ကိုု GHN က “အႏၲရာယ္က်ေရာက္ေနသည္” ဟု သတ္မွတ္ထားၿပီး မီးရထားလမ္း တည္ေဆာက္ေနသျဖင့္ အႏၲရာယ္ရိွေနေသာ ရခုိင္ျပည္နယ္ရိွ ေျမာက္ဦး ေရွးေဟာင္းသုေတသနေနရာအား ကယ္ဆယ္ရမည့္ အေျခအေနဟုု သတ္မွတ္ထားသည္။
ထူေထာင္စ ခရီးသြားလုပ္ငန္းျဖစ္ေနသည္က တေၾကာင္း၊ ႏိုုင္ငံျခားခရီးသြားမ်ား တဖြဲဖြဲ ဆက္တိုုက္ ၀င္ေရာက္လာမည့္အေပၚ ျဖည့္ဆည္းေပးႏိုုင္ရန္ အလြန္အကြ်ံ ဖြံ႔ၿဖိဳးေရးလုုပ္ငန္းမ်ား တည္ေဆာက္ႏိုင္ျခင္းေၾကာင့္ တေၾကာင္း ျမန္မာ့ သမုုိင္း၀င္ေနရာမ်ား ပ်က္စီးသြားႏုုိင္သည္။ ေဒသခံအာဏာပိုင္မ်ားက ျမန္မာႏိုုင္ငံကို အားလပ္ရက္ အပန္းေျဖေနရာတခုအျဖစ္ ျမွင့္တင္ရန္ ႀကိဳးစားေနခ်ိန္တြင္ အမ်ိဳးသားဒီမိုုကေရစီအဖြဲ႔ခ်ဳပ္ ေခါင္းေဆာင္ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုုၾကည္ကလည္း ခရီးသြားလုပ္ငန္းမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ၿပီး ဆန္႔က်င္ကန္႔ကြက္ထားမႈကို ေလွ်ာ့ေပါ့ေပးထားခဲ့သည္။
သိုု႔ေသာ္ ခရီးသြားလုုပ္ငန္းေၾကာင့္ ေဒသခံ သမိုုင္းအေမြအႏွစ္ေနရာမ်ား ဆံုးရံႈးသြားႏိုုင္သည့္ အေနအထားမ်ားကို ျမင္ေတြ႔ေနရသည္။ ၂၀၁၀ ခုုႏွစ္တြင္ ေျမာက္ဦးေဒသခံမ်ားက မီးရထားလမ္းအသစ္ တည္ေဆာက္ေနျခင္းေၾကာင့္ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္မ်ားျဖစ္ေသာ ေစတီပုထိုးမ်ား၊ ပိဋိကတိုက္မ်ား ဖ်က္ဆီးခံေနရသည္ဟုု ေဒသခံအာဏာပိုုင္မ်ားထံ တရား၀င္ကန္႔ကြက္စာ ေပးပို႔ခဲ့သည္။ ေရွးေဟာင္းအေမြအႏွစ္ အပ်က္အဆီးမ်ားကို ႏွစ္သက္ေလ့လာလိုသည့္ ခရီးသြားမ်ားအတြက္ ဟိုတယ္မ်ား အၿပိဳင္အဆိုင္ေဆာက္ခဲ့ၾကေသာ္လည္း အေရးႀကီးေသာ ေရွးေဟာင္း အေဆာက္အဦမ်ားအား တန္ဖိုးမသိသည့္ အုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ားကို ေဒသခံမ်ားက အမ်က္ထြက္ေနခဲ့ၾကသည္။
အမွန္တကယ္တြင္ တန္ဖိုးထားအပ္သည့္ ယဥ္ေက်းမႈအေမြအႏွစ္မ်ား ရိွေနျခင္းေၾကာင့္ အဆိုုပါ ရတနာမ်ားကိုု ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ျခင္းအားျဖင့္ လူေနမႈဘ၀ အဆင့္အတန္းမ်ား ျမင့္လာေစႏုုိ္င္သည္။ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ေနရာမ်ားေၾကာင့္ ေရာက္ရွိလာမည့္ ဧည့္သည္မ်ားအေပၚ မွီ၍ ထိုေဒသအတြင္းရိွ ရပ္ရြာလူမႈ အသုုိင္းအ၀န္းမ်ားအၾကား ၀င္ေငြတိုးလာေစကာ ဆင္းရဲမြဲေတမႈကို တိုက္ဖ်က္ေပးႏိုုင္သည္။
သုိ႔ေသာ္ ကမာၻ႔သဘာ၀ႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္မ်ားအေပၚ က်ေရာက္ႏိုင္သည့္ အႏၲရာယ္မ်ား ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာရန္ အခြင့္အာဏာရိွသည့္ ကုလသမဂၢ ပညာေရး၊ သိပံၸႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈအဖြဲ႔ႀကီး (UNESCO) အေနႏွင့္ပင္ ထိပ္တန္းေရွးေဟာင္း အေမြအႏွစ္ေနရာတခုျဖစ္သည့္ ကေမာၻဒီးယား အန္ေကာ၀ပ္သို႔ ႏုုိင္ငံျခားခရီးသြား အလံုုးအရင္းႏွင့္ ၀င္ေရာက္လာမႈေၾကာင့္ မည္သည့္ေနရာမ်ား မည္သို႔ ပ်က္စီးေပ်ာက္ဆုံးရသည္ကို ေစာင့္ၾကည့္ရန္ အလြန္ခက္ခဲေၾကာင္း ေတြ႔လာခဲ့ရသည္။
“ခရီးသြားဦးေရ အဆမတန္မ်ားလာတာေၾကာင့္ မူရင္းအႏွစ္သာရ မေပ်ာက္ေအာင္ ထိန္းသိမ္းထားရမယ့္ စည္းမ်ဥ္းေတြအားလံုး ကေမာက္ကမ ျဖစ္ကုန္တာပဲ။ ကေမာၻဒီးယားရဲ႕ အန္ေကာ၀ပ္မွာဆို ဘုရားေက်ာင္းေတြကိုု က်ေနာ္တို႔ ထိန္းသိမ္းထားတယ္။ ဒါေပမယ့္ က်ေနာ္တို႔ သတိမထားမိခဲ့တာက ဆီရမ္ရိ (Siem Reap) မွာ ဇိမ္ခံဟိုတယ္ေပါင္း ၁၅၀ ေလာက္ မိႈေပါက္သလိုု အၿပိဳင္းအ႐ိုုင္း ေဆာက္လာတာပါ” ဟုု UNESCO ၏ ကမာၻ႔ေရွးေဟာင္း ယဥ္ေက်းမႈလက္ရာမ်ား ထိန္းသိန္းေရး အရာရွိခ်ဳပ္လည္းျဖစ္၊ လက္ေထာက္ အေထြေထြအုပ္ခ်ဳပ္ေရးမႉးအျဖစ္လည္း လက္ရွိတာဝန္ထမ္းေဆာင္ေနသူ ဖရန္စၥကိုု ဘန္ဒရီယန္ က The Art Newspapers ႏွင့္ ေတြ႔ဆံုေမးျမန္းခန္းတခုတြင္ ေျပာဆိုခဲ့သည္။
“က်ေနာ္တိုု႔ ဇေ၀ဇ၀ါေတြ ျဖစ္ခဲ့ရတယ္။ က်ေနာ္တို႔က ဘုုရားေက်ာင္းေတြ ျပဳျပင္ထိန္းသိမ္းဖို႔ကိုပဲ တာဝန္ရွိတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အနီးအနား ပတ္ဝန္းက်င္က က်ေနာ္တို႔နဲ႔မဆိုုင္ပါဘူး။ အခု ဒီကိစၥက ျပႆနာျဖစ္ေနတယ္။ က်ေနာ္တို႔က ႏိုုင္ငံတကာရဲတပ္ဖြဲ႔လည္း မဟုုတ္ဘူး။ သို႔ေသာ္ က်ေနာ္တို႔မွာ တကယ္ခိုုင္မာတဲ့ ေစာင့္ၾကည့္ၾကပ္မတ္ေရး စနစ္ေတာ့ ရိွပါတယ္” ဟု သူက ေျပာဆိုခဲ့သည္။
ဂြာတီမာလာႏိုင္ငံရိွ တီကယ္ (Tikal) ႏွင့္ ပီ႐ူးႏိုုင္ငံရိွ မက္ခ်ဴ ပီခ်ဴ (Machu Picchu) ကဲ့သို႔ေသာ ကမာၻေပၚတြင္ ခရီးသြားအမ်ားဆံုုး လာၾကည့္သည့္ လူ႔ယဥ္ေက်းမႈ သမိုင္းဝင္ ေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕ ေနရာမ်ားသည္ ဝင္ေငြရရွိေနသည့္ ပိုက္ဆံထုတ္စက္မ်ား ျဖစ္သည္။
ထိုေနရာမ်ားကို ေနာင္မ်ိဳးဆက္မ်ားအတြက္ ေစာင့္ေရွာက္ထိန္းသိမ္းျခင္း မလုုပ္ပါက လံုး၀ ေပ်ာက္ဆံုုးသြားႏုုိင္သည္။ ေရွးေဟာင္းအေမြအႏွစ္ႏွင့္ ဆင္းရဲမြဲေတမႈ တိုက္ဖ်က္ေရးကိစၥႏွစ္ခုုကိုု စီးပြားေရး အထူးသျဖင့္ ခရီးသြားလုပ္ငန္းတြင္ ခ်ိတ္ဆက္ထားျခင္းသည္ အသစ္ေပၚလာျခင္း ျဖစ္သည္။
“ဒါကို တိုုက္႐ိုုက္လုပ္ေနတဲ့သူ တဦးတေလမွေတာ့ မေတြ႔ေသးဘူး။ က်ေနာ္ထင္တာက ယိုေပါက္တခု ရိွေနတယ္။ ၂၀၁၀ ျပည့္ႏွစ္တုုန္းက ဖရန္စၥကိုု ဘန္ဒရီယန္ ကိုယ္တိုင္ ပထမဦးဆံုုးအႀကိမ္အျဖစ္ နယူးေယာက္ကိုုသြားၿပီး ေတာင္းဆိုုခဲ့တယ္။ အထူးသျဖင့္ ေထာင္စုုႏွစ္ ဖြံ႔ၿဖိဳးေရးရည္မွန္းခ်က္မ်ားမွာ စာသားထည့္ေပးဖို႔ သူေတာင္းဆိုခဲ့တယ္။ ဆံုးျဖတ္ခ်က္အေနနဲ႔ ခ်ေပးဖုိ႔ ကုလသမဂၢမွာ သူတို႔ သေဘာတူခဲ့တယ္” ဟုု ေမာ္ဂင္က ဧရာဝတီသို႔ ေျပာသည္။
“ကုုလသမဂၢရဲ႕ ေထာင္စုုႏွစ္ဖြံ႔ၿဖိဳးေရး ရည္မွန္းခ်က္ေတြကိုု လြန္ခဲ့တဲ့ ၁၀ ႏွစ္ ၁၅ ႏွစ္ေလာက္က မူၾကမ္းေရးဆြဲခဲ့တယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ရွစ္ႏွစ္လံုုးလံုုး အဲဒီကိစၥအတြက္ က်ေနာ္တို႔ တြန္းအားေပးခဲ့ဲ့တယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ၅ ႏွစ္က လာအိုႏိုင္ငံ ဝတ္ဖူ (Wat Phu) ေဒသမွာ ဒီလုပ္ငန္းကို က်ေနာ္တို႔ စတယ္။ ႏွစ္စဥ္ ခရီးသြားဧည့္သည္ေပါင္း တေသာင္းႏွစ္ေထာင္ေက်ာ္ကေန ဒီကေန႔ဆို ႏွစ္သိန္းငါးေသာင္းေက်ာ္ လာလည္ေနပါၿပီ။ ငါးေသာင္းက ျပည္တြင္းခရီးသြားေတြပါ။ ႏိုုင္ငံျခားသား ခရီးသြားတဦးက ပစၥည္းတခုကို ငါးေဒၚလာေပး ဝင္တယ္ထား ၀င္ေငြေဒၚလာ တသန္းျဖစ္သြားတယ္။ အဲဒီေတာ့ အဲဒီေနရာကိုု ထိန္းသိမ္းျပဳျပင္ဖို႔ ဘ႑ာေရးအရ တည္တည္ၿငိမ္ၿငိမ္ ရိွသြားၿပီလို႔ ဆိုလိုတာပါ” ဟု ေမာ္ဂင္က ျဖည့္စြက္ေျပာဆိုုခဲ့သည္။
GHF ၏ အာရွႏွင့္ ပစိဖိတ္ေဒသ ညႊန္ၾကားေရးမႉး ဂြ်န္ ဆန္းေဒးကလည္း ထိုေငြႏွင့္ တျခားမတူညီသည့္ ကိစၥမ်ားကို လုုပ္ႏိုုင္သည္ဟုု ျမင္သည္။
“အာရွေဒသတလႊားမွာ ဆင္းရဲမြဲေတမႈ ပေပ်ာက္ေရးကိုု က်ေနာ္ ျမင္ရပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုုေတာ့ က်ေနာ္တိုု႔က သင္တန္းေတြ၊ ကၽြမ္းက်င္မႈေတြ တပ္ဆင္ ေထာက္ပံ့ေပးေနတာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလူေတြအတြက္ ေရရွည္၀င္ေငြ ဖန္တီးေပးႏိုုင္မယ္လို႔ ေမွ်ာ္လင့္ပါတယ္။ ေခတ္ေပၚ စက္မႈထုတ္ကုန္ပစၥည္းေတြ အဆမတန္ ထြက္လာေနတဲ့အခ်ိန္မွ လက္မႈပစၥည္းေတြကို လူေတြေမ့လာေနၾကပါၿပီ။ အေဖတတ္တဲ့ လက္မႈပညာကိုု သားဆီကိုု လက္ဆင့္မကမ္းႏုုိင္ေတာ့ အႏၲရာယ္က မ်ိဳးဆက္သစ္ေတြအတြက္ ႀကီးႀကီးမားမား ရိွေနပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ ယဥ္ေက်းမႈအစီအစဥ္ေတြ ဒါမွမဟုုတ္ ေစာင့္ေရွာက္ထိန္းသိမ္းေရး လုုပ္ငန္းစီမံခ်က္ေတြဟာ အလြန္တာသြားပါတယ္။ က်ေနာ္အခုုေျပာေနတာက ေဒသခံျပည္သူေတြ သူတိုု႔ကိုုယ္တိုုင္ လုုပ္ႏိုုင္တဲ့အဆင့္ကို ေျပာေနတာပါ” ဟုု ဂြ်န္ ဆန္းေဒးက ဧရာဝတီသို႔ ေျပာသည္။
ျမန္မာျပည္ရွိ ႂကြယ္ဝလွသည့္ သမိုင္းဝင္ ေရွးၿမိဳ႕ေဟာင္းမ်ား၊ ေစတီပုထိုးမ်ားႏွင့္ သဘာဝေတာေတာင္ မည္သည့္ေနရာကိုမွ် ျမန္မာအစိုးရက ကမာၻ႔သမိုင္းဝင္ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္မ်ားစာရင္းတြင္ နာမည္စာရင္း တင္သြင္းျခင္း မရွိေသးေခ်။ ကမာၻ႔သမိုင္းဝင္ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္မ်ားဆိုင္ရာ စာခ်ဳပ္ကိုမူ ၁၉၉၄ ခုတြင္ လက္မွတ္ေရးထိုးထားသည္။
UNESCO ႏွင့္ ျမန္မာအစိုးရၾကား ေရွးေဟာင္းအေမြအႏွစ္ ထိန္းသိမ္းေရးႏွင့္ ပတ္သက္သမွ် ဆက္ဆံေရးဆို၍ ျမန္မာႏိုင္ငံ ယဥ္ေက်းမႈဝန္ႀကီးဌာန ေရွးေဟာင္းသုေတသနဌာနခြဲ၊ အမ်ိဳးသားျပတိုက္၊ စာၾကည့္တိုက္တို႔ႏွင့္ ပူးေပါင္းလုပ္ေဆာင္သည့္ ေရွးေဟာင္းအေမြအႏွစ္ ျပဳျပင္ထိန္းသိမ္းေရးႏွင့္ စီမံခန္႔ခြဲမႈတြင္ အတတ္ပညာ ကြၽမ္းက်င္ေရးႏွင့္ သတိျပဳမိလာေစေရး အစီအစဥ္သာ ရွိသည္။
ျမန္မာ့ ေရွးေဟာင္းယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္မ်ားႏွင့္ပတ္သက္ၿပီး ေနျပည္ေတာ္တြင္ မည္သို႔လုပ္ေဆာင္ရမွန္း မသိျဖစ္ေနခ်ိန္တြင္ ကမာၻလံုုးဆိုုင္ရာ အေမြအႏွစ္မ်ား ရန္ပံုုေငြ၏ ကိန္းဂဏန္းမ်ားအရ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲတိုုင္းျပည္မ်ားရိွ ကမာၻလံုးဆိုင္ရာ သမိုင္းအေမြအႏွစ္ေနရာမ်ားသည္ ၂၀၂၅ ခုုႏွစ္တြင္ တႏွစ္လွ်င္ ေဒၚလာ သန္း ဘီလီယံ ၁၀၀ အထိ ၀င္ေငြရွာေပးႏုုိင္သည္ဟု ခန္႔မွန္းလိုက္သည္။
“ဘယ္စီးပြားေရးလုုပ္ငန္းက တႏွစ္ကို ဘီလီယံ ၁၀၀ ရွာေပးႏုုိင္မွာလဲ” ဟု ေမာ္ဂင္က ေစာဒကတက္ ေမးခြန္းထုတ္လိုက္ေသးသည္။
(Matt Crook ၏ Protecting Burma’s Heritage from Above သတင္းေပးပို႔ခ်က္ကို ဆီေလ်ာ္ေအာင္ ဘာသာျပန္သည္။)
by ဧရာဝတီ
