" အဆန္လမ္း
"
၀ိပႆနာ အတြက္ အေျခခံသိရမည့္ သေဘာတရား (၂)ခုမွာ ႐ုပ္နာမ္ကို ပိုင္းျခားသိျခင္းႏွင့္ အေၾကာင္း အက်ိဳးကို သိမ္းဆည္းတတ္ျခင္းတို႔ ျဖစ္ပါသည္။ ႐ုပ္နာမ္ ႏွင့္ အေၾကာင္းအက်ိဳးကို စာသိ ဆင္ျခင္ သိမ်ိဳး မဟုတ္ပဲ လက္ေတြ႔နားလည္သိျမင္ရန္ ေအာက္ပါတို႔ကို အရင္ သေဘာေပါက္ နားလည္ပါက တရားအလုပ္ အားထုတ္ရတြင္ မ်ားစြာ အေထာက္အပံ့ေကာင္းမ်ား ရရွိႏိုင္ေပမည္။
(၁) နယ္ (၃) နယ္
(၂) အမွီခ်မ္းသာ ႏွင့္ အမွီကင္းေသာခ်မ္းသာ
(၃) ေႏွာင္ဖြဲ႕မႈ ႏွင့္ လြတ္ေျမာက္မႈ
(၄) သာယာဖြယ္ အျပစ္ ထြက္ေျမာက္မႈ
(၅) ၀ိပႆနာ အစ သတိ ၀ီရိယ
(၆) မဂၢင္ (၈)ပါး အလုပ္တရား
(၇) အတၱ အနတၱ
(၈) ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ႏွင့္ ၀ဋ္ (၃)ပါး
(၉) ဥပါဒါန္ ႏွင့္ အေၾကာင္းတရား
(၁၀) အတြင္း႐ႈပါ
(၁၁) မေနာဒြါရ ႏွင့္ ဓမၼာ႐ုံ
(၁၂) အာ႐ုံက ေက်းဇူးျပဳမွ စိတ္ျဖစ္တယ္
(၁၃) အာ႐ုံ ႏွင့္ အ၀ိဇၨာ တဏွာ ဥပါဒါန္
(၁၄) ဥပါဒါန္ ႏွင့္ သတိ
(၁၅) သတိပညာ သာသနာ
(၁) နယ္(၃)နယ္
၀ိပႆနာ ကို နယ္(၃)နယ္ႏွင့္ ပိုင္းျခား တင္ျပရျခင္းမွာ စာေပႏွင့္ အလွမ္းေ၀းေနေသာ သူမ်ားအတြက္ ျဖစ္ပါသည္။ စာေပတြင္ သမုတိသစၥာ ႏွင့္ ပရမတၳသစၥာ ႏွစ္ပါးသာ ရွိပါသည္။ ပရမတၳသစၥာတြင္ ႐ုပ္၊ စိတ္၊ ေစတသိက္ ဆိုေသာ သခၤတတရား (သဘာ၀သစၥာ) ႏွင့္ နိဗၺာန္ ဆိုေသာ အသခၤတတရား (အရိယသစၥာ) ဟူ၍ ခြဲျခားႏိုင္သည္။
သို႔ေသာ္ ၀ိပႆနာ အားထုတ္ရာတြင္ ပညတ္၊ ပရမတ္ကို ပိုင္းျခား သိေအာင္ သင္ၾကားရသျဖင့္ ပရမတ္ဆိုလွ်င္ ႐ုပ္၊ စိတ္၊ ေစတသိက္ ကိုသာ တန္းျမင္ၾကပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သစၥာ (၄) ပါးကို နားလည္သေဘာေပါက္ရန္အတြက္ သစၥာနယ္ အေနျဖင့္ သီးျခားတင္ျပ ေပးျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
(၁) သမုတိနယ္ - ငါ၊သူတစ္ပါး၊ ေယာက်ား္၊ မိန္းမ၊ ပုဂၢိဳလ္၊ သတၱ၀ါ ရွိ၏။ (သီလ) အေကာင္းအဆိုး ရွိ၏။ အေၾကာင္းအက်ိဳးရွိ၏။
(၂) ပရမတ္နယ္ - ႐ုပ္နာမ္ႏွစ္ပါး၊ ခႏၶာငါးပါး ရွိ၏။ ပုဂၢိဳလ္ သတၱ၀ါမရွိ၊ ႐ုပ္နာမ္ (သမာဓိ) အေၾကာင္းအက်ိဳးသာရွိ၏။
(၃) သစၥာနယ္ - ေလာကီသစၥာ(၂)ပါးျဖစ္ေသာ ဒုကၡသစၥာ ႏွင့္ သမုဒယသစၥာ၊
(ပညာ) ေလာကုတၱရာသစၥာ (၂)ပါး နိေရာဓသစၥာႏွင့္ မဂၢသစၥာဆိုေသာ သစၥာ (၄)ပါး ရွိ၏။ ၀ိပႆနာ သည္ သစၥာ (၄) ပါးကို သိျမင္ရန္၊ မ်က္ေမွာက္ျပဳရန္ အတြက္ အားထုတ္ရျခင္း ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သမုတိနယ္မွ ပရမတ္နယ္သို႔ ကူးရသည္။ ပရမတ္နယ္ ေရာက္မွ သစၥာနယ္၀င္ကာ ဒုကၡကိုပိုင္းျခား (သိ)ျခင္း၊ သမုဒယ(ပယ္)ျခင္း၊ နိေရာဓ (ဆိုက္) ျခင္း တို႔ကို မဂၢင္ရွစ္ပါး (ပြား) ျခင္းျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
နယ္ (၃) နယ္၏ သေဘာကို ရွင္းရွင္းလင္းလင္း သိျမင္ေအာင္ ဥပမာေပးရလွ်င္ ရပ္ကြက္ထဲတြင္ ေခါင္းကိုက္ပါက ပါရာစီတေမာေသာက္၊ ဗိုက္ေအာင့္ပါက ေလေဆးေသာက္ စသည္ျဖင့္လည္း ထိုထို အာဂႏၶဳ ေရာဂါမ်ား ေပ်ာက္ၾကပါသည္။ ထို႔အတူ သမုတိနယ္တြင္ ဒါန၊ သီလ၊ သမထ ဘာ၀နာတို႔ကို ပုဂၢိဳလ္၊ သတၱ၀ါ အေနျဖင့္ အားထုတ္ကာ ကုသိုလ္တရားတို႔ကို ရရွိၾကပါသည္။
သို႔ေသာ္ ေရာဂါသည္ သာမန္မဟုတ္ပဲ ျပင္းထန္လာပါက ေဆးရံုတင္ရေပမည္။ ေဆးရံုတြင္ ဆီးစစ္၊ ေသြးစစ္၊ ဓါတ္မွန္႐ိုက္၊ အာလ္ထရာေဆာင္း႐ိုက္စသည္ျဖင့္ အေသးစိတ္ စစ္ေဆးရပါသည္။ ထိုအခါ ပုဂၢိဳလ္၊သတၱ၀ါ သေဘာကို ေက်ာ္လြန္၍ ေရာဂါရွိေသာအပိုင္း ႏွင့္ ေရာဂါမရွိေသာ အပိုင္း တို႔ကို ခြဲျခားရ ေလသည္။ ထို႔အတူ ပရမတ္နယ္တြင္ ပုဂၢိဳလ္၊ သတၱ၀ါကို ႐ုပ္စိတ္ေစတသိက္ စသည္ျဖင့္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာ ၾကည့္ရပါသည္။ ထိုအခါ ေကာင္းေသာကုသိုလ္စိတ္ေစတသိက္ႏွင့္ မေကာင္းသာ အကုသိုလ္စိတ္ ေစတသိက္တို႔ကို အမွန္အတိုင္း သိျမင္ေအာင္ ပိုင္းျခားရ ေလသည္။
ဥပမာ - ဗိုက္ထဲတြင္ ေရာဂါအလံုး ရွိပါက (ခြဲစိတ္ခန္း) ၀င္၍ ဖယ္ထုပ္ရသလို မေကာင္းေသာ စိတ္ေစတသိက္ (ကိေလသာ)တို႔ကို (သစၥာနယ္) တြင္ မဂၢင္တရားတို႔ျဖင့္ ဖယ္ရွားပစ္ရေလသည္။ ထိုအခါ ေရာဂါေပ်ာက္ေသာသူသည္ မိမိအိမ္တြင္ ျပန္ေနရေသာ္လည္း ေရာဂါမရွိပဲ ခ်မ္းခ်မ္သာသာ ေနထိုင္ႏိုင္သလို သစၥာနယ္တြင္ သမုဒယ(ကိေလသာ)ကို ပယ္ၿပီးေသာေၾကာင့္ သမုတိနယ္တြင္ သမုဒယမရွိပဲ ဒုကၡၿငိမ္းကာ နိေရာဓအျမင္ျဖင့္ ေလာကေကာင္းက်ိဳးတို႔ကို ထက္၀န္းက်င္ စင္ၾကယ္ေသာ ကာယကံ၊ ၀စီကံ၊ မေနာကံတို႔ျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ ေနထိုင္ႏိုင္ေလသည္။
ထို႔ျပင္ သမုတိနယ္တြင္ (သီလက်င့္စဥ္)ျဖင့္ ကာယကံ၊ ၀စီကံ ႏွင့္ စပ္ေသာ ဒုစ႐ိုက္အမႈတို႔ကို ပယ္ရွားႏိုင္သည္။ ပရမတ္နယ္တြင္ (သမာဓိက်င့္စဥ္)ျဖင့္ မေနာဒုစ႐ုိက္အမႈတို႔ကို ဖယ္ရွားႏိုင္သည အျပင္ အရွိကိုအရွိအတိုင္း ႐ုပ္ နာမ္ ပရမတ္ တို႔ကိုလည္း ဟုတ္တိုင္းမွန္စြာ ပိုင္းျခား သိျမင္ႏိုင္ပါသည္။
သစၥာနယ္တြင္ (ပညာက်င့္စဥ္)ျဖင့္ သစၥာေလးပါးကို ထိုးထြင္းသိျမင္ႏိုင္သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ သီလ က်င့္စဥ္၊ သမာဓိ က်င့္စဥ္၊ ပညာ က်င့္စဥ္တို႔ကို အေျခခံ၍ နယ္(၃)နယ္ အေနျဖင့္ ပိုင္းျခား၍ ၀ိပႆနာ၏ သေဘာကို လူအမ်ား သိလြယ္ ျမင္လြယ္ေအာင္ ေရးသားတင္ျပရျခင္းျဖစ္ပါသည္။
(၂) အမွီခ်မ္းသာ ႏွင့္ အမွီကင္းေသာခ်မ္းသာ
ခ်မ္းသာႏွစ္မ်ိဳးရွိပါသည္။ အမွီခ်မ္းသာ ႏွင့္ အမွီကင္းေသာခ်မ္းသာတို႔ ျဖစ္သည္။ အမွီခ်မ္းသာသည္ ပိုက္ဆံ ရွိမွ၊ တိုက္ ရွိမွ ခ်မ္းသာျခင္းျဖစ္သည္။ အာ႐ုံ တစ္ခုကို အမွီျပဳ၍ သုခေ၀ဒနာ ျဖစ္ေပၚျခင္း ကိုပင္ ခ်မ္းသာသည္ဟု ယူဆျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ မိမိ၏ေယာက်ာ္း၊ မိမိ၏မိန္းမ၊ မိမိ၏သားသမီး ေကာင္းမွ မိမိခ်မ္းသာ၏။ ေနာက္ဆံုး မိမိကိုယ္ခႏၶာ က်န္းမာမွ ခ်မ္းသာ၏။ မိမိကိုယ္ကိုပင္ျပန္၍ မွီေနေသး၏။
ထို အမွီခ်မ္းသာသည္ ကိုယ္ပိုင္ခ်မ္းသာ မဟုတ္ပါ။ ကိုယ္ပိုင္ခ်မ္းသာသည္ အမွီကင္း၏။ ပိုက္ဆံ ရွိသည္ျဖစ္ေစ မရွိသည္ျဖစ္ေစ ကိုယ္နာသည္ျဖစ္ေစ မနာသည္ ျဖစ္ေစ ခ်မ္းသာ၏။ အာ႐ုံတို႔သည္ ေကာင္းသည္ျဖစ္ေစ မေကာင္းသည္ျဖစ္ေစ ခ်မ္းသာ၏။ သူတစ္ပါး ေကာင္းသည္ျဖစ္ေစ၊ မေကာင္းသည္ျဖစ္ေစ မိမိႏွင့္မဆိုင္ေတာ့ေခ်။ သင္ေကာင္းမွ ကၽြႏု္ပ္မဆိုးပါ မဟုတ္ေတာ့ေပ။ သူတစ္ပါးမွ အမွီလြတ္ျခင္းျဖစ္သည္။ အမွီ ခ်မ္းသာသည္ မွီရာ တို႔၏ေႏွာင္ဖြဲ႔ျခင္းကို ခံရပါသည္။
ဥပမာ - ဖုန္း ရွိမွ ခ်မ္းသာတယ္လို႔ ယူဆပါက ဖုန္း မရွိလွ်င္ ဆင္းရဲေတာ့သည္။ ထို႔ျပင္ ဖုန္း ရွိျပန္ လွ်င္လည္း ေကာင္းတာ ၾကားရမွ ခ်မ္းသာ၏။ မေကာင္းတာ ၾကားရျပန္လွ်င္လည္း ဆင္းရဲရျပန္ ပါသည္။ အသံ အာ႐ုံေပၚတြင္ မွီေနျပန္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ရွိတာ မရွိတာက အဓိက မဟုတ္ပါ။ မွီျခင္း မမွီျခင္း သည္သာ အေရးႀကီးပါသည္။ မွီလွ်င္ ေႏွာင္ဖြဲ႔ျခင္း ခံရ၍ အမွီကင္းပါက လြတ္ေျမာက္ေလသည္။
လူအမ်ားစုသည္ အမွီခ်မ္းသာကို သိၾကေသာ္လည္း အမွီကင္းေသာ ခ်မ္းသာကို အသိ နည္းၾကပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အမွီ ခ်မ္းသာ ကိုသာ ရွာေဖြေနၾက၍ အမွီကင္း ေသာခ်မ္းသာကို မသိ၍ မရွာေဖြၾကျခင္းျဖစ္ပါသည္။ အမွီကင္းေသာခ်မ္းသာသည္ ဓမၼ ထဲတြင္ သာရွိပါသည္။ လြတ္ေျမာက္မႈ ခ်မ္းသာ သို႔မဟုတ္ ၀ိမုတၱိသုခ ဟုေခၚဆိုေလသည္။
(၃) ေႏွာင္ဖြဲ႕မႈ ႏွင့္ လြတ္ေျမာက္မႈ
လြတ္ေျမာက္မႈကို နားလည္ရန္ ေႏွာင္ဖြဲ႔မႈ ကို အရင္သိသင့္ေပသည္။ ေႏွာင္ဖြဲ႔မႈ သေဘာကို သိျမင္လြယ္ေအာင္ ေလာကသံုးပါးႏွင့္ စပ္၍ တင္ျပလိုပါသည္။
ၾသကာသေလာက၏ ေႏွာင္ဖြဲ႔ပံုမွာ ဥပမာ - ေျမက်င္းနက္နက္တစ္ခုထဲသို႔က်ပါက ေျမက်င္းသည္ မိမိကို အျခားသို႔ မသြားႏိုင္ေအာင္ ေႏွာင္ဖြဲ႕ထား ေလသည္။ ထို႔အတူ အခန္းတစ္ခုအတြင္း၌ အပိတ္ခံရပါကလည္း အခန္းသည္ မိမိအား ေႏွာင္ဖြဲ႔ေလသည္။ သတၱေလာက၏ ေႏွာင္ဖြဲ႕မႈ သေဘာတြင္ လူတို႔က သတၱ၀ါတို႔ကို၎ လူအခ်င္းခ်င္းတို႔ကို၎ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ထား ျခင္းျဖစ္ေလသည္။
သခၤါရေလာက၏ေႏွာင္ဖြဲ႕မႈသေဘာကို နားလည္ရန္မွာ မလြယ္ကူလွပါ။ ခႏၶာရွိေနသည့္အတြက္ စားမႈ၊ ၀တ္မႈ၊ ေနမႈတို႔ႏွင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႔ျခင္းခံရပါသည္။ ထင္ရွားေသာ ဥပမာမွာ- ဗိုက္ဆာ၍ ထမင္းစားေနေသာ္လည္း ၀မ္းသြားခ်င္ပါက အိမ္သာႏွင့္ေႏွာင္ဖြဲ႕ျခင္းခံရပါသည္။ ၎သည္ ခႏၶာ ရွိေနေသာေၾကာင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႔ျခင္းခံရမႈ သေဘာတို႔ ျဖစ္ၾကပါသည္။ ဤသို႔ ေႏွာင္ဖြဲ႔မႈ သေဘာကို နားလည္မွသာ ဆန္႔က်င္ဘက္အေနျဖင့္ လြတ္ေျမာက္မႈ သေဘာကို နားလည္ႏိုင္ေပမည္။
ေနာက္ထပ္ေႏွာင္ဖြဲ႔မႈသေဘာမွာ ကိေလသာျဖင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႔ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဥပမာ - မိမိႏွစ္သက္ စြဲလမ္းေသာ အစားအစာ တစ္ခုကို အလြန္တပ္မက္ စြဲလမ္းေနပါက အျခားစားစရာမ်ား ရွိေသာ္လည္း မစားႏိုင္ပဲ ထိုအစားအစာႏွင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႔ျခင္းခံရပါသည္။ ၎သည္ ကိေလသာျဖင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႔ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
ေနာက္ထပ္ ေႏွာင္ဖြဲ႔မႈတစ္ခုမွာ ကံျဖင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႔ျခင္း ျဖစ္သည္။ ကံ ပစ္ခ်ရာ ေနရာမွာပင္ ေႏွာင္ဖြဲ႔ျခင္း ခံရပါသည္။ ဥပမာ - ေရႊငါးဘ၀ကို ကံ ပစ္ခ်ပါက ေရကန္အတြင္းမွာပင္ ေႏွာင္ဖြဲ႔ျခင္း ခံရပါသည္။ ထို႔အတူ စဥ္းစားတတ္ပါက သက္ဆိုင္ရာ ဘ၀တို႔မွာ ကံ ေပးသမွ်တို႔ႏွင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႔ျခင္း ခံေနရပါသည္။
ထိုသို႔ ေႏွာင္ဖြဲ႔ျခင္း ခံရမႈအျမင္မွ ဉာဏ္ျဖင့္ မၾကည့္တတ္ေသာေၾကာင့္ လြတ္ေျမာက္မႈ သေဘာကိုလည္း နားမလည္ႏိုင္ပဲ ျဖစ္ေန ၾကပါသည္။ ထိုအခါ ေႏွာင္ဖြဲ႔မႈ အတြင္းမွာပဲ ခ်မ္းသာကို ရွာေနၾကေသာေၾကာင့္ လြတ္ေျမာက္မႈခ်မ္းသာကုိ မသိျမင္ႏိုင္ျခင္းျဖစ္ေလသည္။
(၄) သာယာဖြယ္ အျပစ္ ထြက္ေျမာက္မႈ
ဘုရားရွင္သည္ ေလာက၏ သာယာဖြယ္ (အႆာဒ) ကို၎၊ အျပစ္ (အာဒီန၀) ကို၎၊ ထြက္ေျမာက္မႈ (နိႆရဏ) ကို၎ ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ့ပါသည္။ ေလာကသားတို႔သည္ သာယာ ဖြယ္ျဖစ္ေသာ အေကာင္း ႏွင့္ အျပစ္ ျဖစ္ေသာ အဆိုး ကိုသာ သိၾကပါသည္။ ထိုအခါ အေကာင္းကို လိုခ်င္ေသာ ေလာဘႏွင့္ အဆိုးကို မႏွစ္သက္ေသာ ေဒါသ တို႔ျဖင့္ အေကာင္းအဆိုး သံသရာ လည္ေနၾကျခင္းျဖစ္သည္။ အေကာင္းႏွင့္အဆိုးမွ ထြက္ေျမာက္ရာကို လံုး၀မစဥ္းစားတတ္ၾကပါ။
ဘုရားရွင္သည္ အေကာင္းေရာအဆိုးပါ စြန္႔လိုက္ေသာ လြတ္ေျမာက္မႈ ခ်မ္းသာသည္ အေကာင္းကို ခံစားရေသာ ခ်မ္းသာထက္ သာသည္ဟု (ကုသလာ ကုသလံဇဟံ) ျဖင့္ ေဟာၾကားေတာ္ မူခဲ့ပါသည္။
လက္ေတြ႔ ဘ၀တြင္ ေျပာခ်င္တာ လည္းမဟုတ္၊ မေျပာခ်င္တာ လည္းမဟုတ္၊ ေျပာသင့္လို႔ ေျပာတာသာ ျဖစ္ရပါမည္။ ေျပာခ်င္ေနပါကလည္း ေလာဘ ပါေနသည္။ မေျပာခ်င္ပါကလည္း ေဒါသပါေနမည္။ ေျပာခ်င္ တာကိုလည္း စြန္႔ပါ။ မေျပာခ်င္တာ ကိုလည္းစြန္႔ပါ။ ထိုအခါ ေလာဘ၊ ေဒါသတို႔မွ လြတ္ေျမာက္ျပီး ေျပာသင့္တာကိုသာ ဉာဏ္ႏွင့္ယွဥ္၍ေျပာပါက ေမာဟ မွလည္း လြတ္ေလသည္။
ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ ကိေလသာ တို႔မွလြတ္၍ ဉာဏ္ႏွင့္ယွဥ္ျပီး ေျပာျခင္းသည္ သမၼာ၀ါစာ ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔အတူ ေလာဘႏွင့္ လုပ္ခ်င္တာလည္းမဟုတ္၊ ေဒါသႏွင့္ မလုပ္ခ်င္တာလည္းမဟုတ္၊ ဉာဏ္ႏွင့္ယွဥ္ျပီး လုပ္သင့္တာကို လုပ္ျခင္းသည္ သမၼာကမၼႏၲ ျဖစ္ပါသည္။ ထိုသို႔ သမၼာ၀ါစာ၊ သမၼာကမၼႏၲ ႏွင့္ အသက္ေမြးမႈသည္ သမၼာအာဇီ၀ျဖစ္သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ လြတ္ေျမာက္မႈ ခ်မ္းသာႏွင့္ေလာကတြင္ ေနထိုင္ႏိုင္ပါသည္။
(၅) ၀ိပႆနာ အစ သတိ၊ ၀ီရိယ
၀ိ ဆိုသည္မွာ အထူး ျဖစ္၍၊ ပႆနာ ဆိုသည္မွာ ႐ွဴပြားျခင္း ျဖစ္သည္။ ျမင္၊ ၾကား၊ နံ၊ စား၊ ထိ၊ ေတြး တို႔တြင္ အထူး ႐ွဴပြားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ေန႔စဥ္ ျမင္မႈ၊ ၾကားမႈ၊ နံမႈ၊ စားမႈ၊ ထိမႈ၊ ေတြးမႈတို႔ ရွိၾကေသာ္လည္း အထူး႐ွဴပြားျခင္း မရွိပါ။ အမႈမဲ့ အမွတ္မဲ့သာ ေနၾကပါသည္။
“ သတိ၊ ၀ီရိယ၊ သမာဓိ ”
သတိ သည္ အာ႐ုံတစ္ခုကို ေအာက္ေမ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ ဥပမာ - လမ္းကူးပါက လမ္းတစ္ဖက္ တစ္ခ်က္ကို ၾကည့္၍ကူးျခင္းသည္ သတိ ရွိေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ သတိ မရွိပါက မၾကည့္ျဖစ္ပါ။ ထို႔ျပင္ သတိသည္ အႏၲရာယ္မျဖစ္ေအာင္ ေစာင့္ေရွာက္ျခင္းကိစၥကို ေဆာင္ရြက္ ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သမုတိနယ္ အေနျဖင့္ ငါလမ္းကူးသည္ ဆိုေသာ္လည္း ပရမတ္ အသိႏွင့္ဆိုပါက သတိက လမ္းကူးျခင္းျဖစ္ပါသည္။ အႏၲရာယ္သည္ သတိ မရွိ၍ ျဖစ္ပါသည္။
ေနာက္ဥပမာတစ္ခုမွာ ေခ်ာ္လဲမယ္ သတိထား ဆုိရာတြင္ ေခ်ာ္မလဲေအာင္ ၀ီရိယ စိုက္ျပီး သတိျဖင့္ ေစာင့္ေရွာက္ရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ လမ္းကူးရာတြင္လည္း သတိကို ဦးစားေပးေျပာရေသာ္လည္း ၀ီရိယပါ၀င္ ေနသည္ကို အထူးသတိျပဳသင့္ပါသည္။ ဤသို႔ဆိုလွ်င္ သတိႏွင့္ ၀ီရိယ တို႔၏ ပရမတ္ သေဘာကို ပိုမို သိျမင္ နားလည္ႏိုင္ေပမည္။
ဥပုသ္ ေစာင့္ပါကလည္း ငါေစာင့္တယ္လို႔ ထင္ၾကပါသည္။ အမွန္မွာ သီလေစာင့္ျခင္းသည္ ငါကေစာင့္ျခင္းမဟုတ္ပါ။ ဥပုသ္ စာင့္တာကို သတိေမ့ေနပါက ညေနပိုင္းတြင္ ဗိုက္စာပါက အမွတ္တမဲ့ အစာစားမိတတ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သီလ (ဥပုသ္)ကို သတိကသာ ေစာင့္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
ထို႔အတူ ပုတီး စိတ္ပါကလည္း ငါ စိတ္တာ မဟုတ္ပါ။ ဘုရားဂုဏ္ေတာ္ရြတ္ရင္း သတိ ကသာ ပုတီးစိတ္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ပုတီးစိတ္ေနသည့္ အာ႐ုံကို ေအာက္ေမ့ေနျခင္းသည္ သတိ ျဖစ္၍ ထို သတိ ကို တဆက္တစပ္တည္း ျဖစ္ေနေအာင္ အားထုတ္ေနမႈသည္ ၀ီရိယ ျဖစ္ပါသည္။ သတိ ရွိေသာ္လည္း ၀ီရိယ မရွိပါက တဆက္တစပ္တည္း မျဖစ္ေပ။ ထိုအခါ ပုတီးစိတ္ရင္း စိတ္ေတြပ်ံလြင့္ေနတတ္ပါသည္။ ၎သည္ ၀ီရိယ မရွိ၍ သတိကို မထိန္းသိမ္းႏိုင္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သတိျမဲေနရန္ ၀ီရိယ လိုပါသည္။
“ သတိၿမဲရာ ပထမာ ”
လယ္တီဆရာေတာ္ၾကီးသည္ အာနာပါန တရားအားထုတ္ရာတြင္ သတိ ၿမဲဖို႕ရာသည္ ပထမအလုပ္ ျဖစ္သည္ကို သတိျမဲရာပထမာ အေနျဖင့္ ဖြဲ႔ဆိုခဲ့ပါသည္။ လက္ေတြ႔တြင္လည္း သတိကို ၀ီရိယျဖင့္ ထူေထာင္ ရပါသည္။ ၀င္ေလ၊ ထြက္ေလ အာ႐ုံကိုျဖစ္ေစ၊ ပိန္တယ္၊ ေဖါင္းတယ္ အာ႐ုံကို ျဖစ္ေစ၊ ၾကြတယ္၊ လွမ္းတယ္၊ ခ်တယ္ အာ႐ုံကိုျဖစ္ေစ ထိုထိုအာ႐ုံ တစ္ခုခုကို ေအာက္ေမ့ျခင္းသည္ သတိ ပင္ျဖစ္ပါသည္။
သူ႔နည္း၊ ကိုယ့္နည္း မရွိပါ။ ထိုထိုအာ႐ုံတစ္ခုကို သတိ ျဖင့္ ဆက္တိုက္ ေအာက္ေမ့ေနေအာင္ ၀ီရိယ အစြမ္းျဖင့္ ေစာင့္ေရွာက္ ရျခင္းျဖစ္သည္။ တရားအားထုတ္သည္ဟုဆိုေသာ္လည္း ပထမဆံုးအလုပ္မွာ သတိႏွင့္ ၀ီရိယ တည္ေထာင္မႈ သာျဖစ္ပါသည္။
ထို႔ေၾကာင့္ တရားအလုပ္ စတင္ အားထုတ္သူတို႔သည္ တင္းတင္းရင္းရင္း ၾကိဳးၾကိဳးစားစား ၀ိရိယ အဂၤါေလးပါးႏွင့္အညီ အ႐ုိးၾကြင္းေစ၊ အေၾကာၾကြင္းေစ၊ အေရျပားၾကြင္းေစ၊ အေသြး အသား ေတြ ခမ္းေျခာက္ပေစလို႔ စိတ္ကို အားတင္း၍ ရဲရဲ၀ံ့၀ံ့ ဆုတ္နစ္ျခင္းမရွိပဲ အားထုတ္ရေပမည္။
(၆) မဂၢင္ (၈)ပါး အလုပ္တရား
ထိုသို႔ သတိကို ၀ီရိယျဖင့္ ဆက္တိုက္ေစာင့္ေရွာက္ႏိုင္ပါက ထိုထို အာ႐ုံအေပၚတြင္ ကပ္၍ တည္ၾကည္မႈ သမာဓိသည္ ျဖစ္ေပၚလာေပမည္။ သတိ၊ ၀ီရိယ အစြမ္းျဖင့္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ သမာဓိသည္ အာ႐ုံ၏ ပရမတ္သေဘာအမွန္ကို ဟုတ္တိုင္းမွန္စြာ သိျမင္ႏိုင္ပါသည္။
ထိုအခါ သတိသည္ အာ႐ုံ၏ ႐ုပ္သေဘာ နာမ္သေဘာအမွန္ကို ဉာဏ္တြင္ ေရွးထင္ရွားလာၿပီး သမၼာသတိ သေဘာေဆာင္လာပါသည္။ ထိုသို႔ သတိ မွ ေရွး႐ွဳထင္လာေသာ ႐ုပ္နာမ္ တို႔ကို အေၾကာင္း၊ အက်ိဳးအားျဖင္႔ လည္းေကာင္း၊ အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱ လကၡဏာအားျဖင့္ လည္းေကာင္း မွန္စြာ သံုးသပ္ ဆင္ျခင္မႈသည္ (သမၼာသကၤပၸ) ျဖစ္ေလသည္။ မွန္စြာ ၾကံစည္ႏိုင္မွ ႐ုပ္နာမ္ဓမၼ သခၤါရတရားတို႔ကုိ ငါ၊ ငါဥစၥာမဟုတ္လို႔ မွန္စြာျမင္ျခင္း (သမၼာဒိ႒ိ) သည္ ျဖစ္ေပၚလာေပမည္။
ထိုအခါ သမၼာဒိ႒ိ၊ သမၼာသကၤပၸ၊ သမၼာ၀ါယာမ၊ သမၼာသတိ၊ သမၼာသမာဓိ စေသာ မဂၢင္ (၅)ပါး တို႔ ျပည့္စံုကာ ၀ိပႆနာကို ပြားမ်ား အားထုတ္ႏိုင္ေပမည္။ ထိုသို႔ မဂၢင္(၅)ပါးျဖင့္ ပြားမ်ား အားထုတ္ပါက သတိ အဆင့္ဆင့္၊ သမာဓိ အဆင့္ဆင့္၊ ဉာဏ္ အဆင့္ဆင့္ ရင့္က်က္ ျပည့္စံုလာေသာအခါ မဂ္ဉာဏ္ ဖိုလ္ဉာဏ္ျဖင့္ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳရျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုအခါ သီလမဂၢင္(၃)ပါးျဖစ္ေသာ သမၼာ၀ါစာ၊ သမၼာကမၼႏၲ၊ သမၼာအာဇီ၀ တို႔သည္လည္း ၀ိပႆနာ မဂၢင္ (၅)ပါး ႏွင့္ တစ္ေပါင္းတည္းျဖစ္ကာ မဂၢင္ (၈)ပါး ျပည့္စံုေတာ့သည္။
“ သညာ၊ ၀ိညာဏ္သိ၊ ပညာသိ ”
သမုတိနယ္သည္ သညာသိ ျဖစ္၍ ပရမတ္နယ္သည္ ၀ိညာဏ္သိ ျဖစ္ကာ သစၥာနယ္သည္ ပညာသိ ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သညာသိ မွ ၀ိညာဏ္သိ ျဖစ္ေအာင္ သတိ၊ ၀ီရိယ၊ သမာဓိ တို႔ကို ထူေထာင္ရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ သတိ၊ ၀ီရိယ အစြမ္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ သမာဓိသည္ အရွိကိုအရွိအတိုင္း ဟုတ္တိုင္းမွန္စြာ သိျမင္ႏိုင္ပါသည္။
ထိုအခါ ႐ုပ္နာမ္အေၾကာင္းအက်ိဳး တို႔၏ ပရမတ္သဘာ၀ တို႔ကို အမည္မတတ္ေတာ့ပဲ ၀ိညာဏ္သိျဖင့္ ထိတာကို သိကာမွ်ႏွင့္ ဥေပကၡာျပဳၿပီး ေနတတ္လာေပမည္။ ထိုသို႔ ဥေပကၡာ သေဘာကို ဉာဏ္ႏွင့္ယွဥ္ၿပီး ႏွလံုးသြင္း ပြားမ်ား အားထုတ္ပါက သတိ၊ သမာဓိ၊ ပညာတို႔ ရင့္က်က္ ျပည့္စုံလာေသာအခါ ပညာသိျဖစ္ေသာ မဂ္ဉာဏ္ျဖင့္ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳခြင့္ရေပမည္။
ဆက္ရန္....
ဓမၼလမ္း ၀ိပႆနာသင္တန္း သင္ခန္းစာမ်ားမွ ေကာက္ႏွဳတ္တင္ျပပါသည္။
Dr. Soe Lwin (Mandalay)
