ဆိုခဲ့ၿပီးသည့္အတိုင္း
သမာဓိ၏ နိ႐ုတၱိအဓိပၸာယ္မွာ မိမိစိတ္အေတြးကို မွန္ကန္သည့္ေနရာတြင္
ထိန္းသိမ္းထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။ သမာဓိကိုမည္သည့္ တန္ခိုးရွင္ကမွ
ဖန္တီးေပးႏိုင္မည္မဟုတ္။ မိမိကိုယ္တိုင္ က်င့္ႀကံအားထုတ္မွသာ ရယူႏိုင္သည္။
ထို႔ေၾကာင့္ သမာဓိကိုပင္ “မိမိကိုယ္တိုင္စုစည္းထားေသာစိတ္”(Self -
collected mind)ဟု ေခၚႏိုင္ပါလိမ့္မည္။ ဤသို႔မိမိစိတ္ကို
စုစည္းထားႏုိင္သူအတြက္ ျပင္ပအာရံုမ်ား၏ ေႏွာင့္ယွက္မႈကို မခံရေတာ့ပါ။
မိမိလိုလားသည့္ အာရံုတစ္ခုတည္းေပၚတြင္သာ စိတ္ကို တင္ထားႏိုင္ၿပီျဖစ္ရာ
တည္ၿငိမ္ေသာ စိတ္အခံကို ရရွိပါသည္။
သို႔ႏွင့္တိုင္ သမာဓိ၏ အဓိပၸာယ္ကို ျပည့္ျပည့္စံုစံု နားလည္ဖို႔ဆိုလွ်င္ ဗုဒၶကိုယ္တိုင္ ညႊန္ျပခဲ့ေသာ သမာဓိရႏိုင္သည့္နည္းလမ္းမ်ားကို ေလ့လာဖို႔လိုပါသည္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ဤနည္းကို ကမၼ႒ာန္း (meditation)ဟု ေခၚသည္။ ဘာဝနာဟုလည္းသံုးႏႈန္းၾကသည္မ်ားရွိပါသည္။ယခုအခါ ဗုဒၶဘာသာဝင္မဟုတ္သူမ်ား (အထူးသျဖင့္ အေနာက္တိုင္းသုေတသီမ်ား)ကိုယ္တိုင္က ကမၼ႒ာန္းအလုပ္ကို စိတ္ဝင္စားလာၾကသည္။ ကိုယ္တိုင္စမ္းသပ္ တရားထိုင္ၾကသူမ်ားပင္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားရွိသည္။ သို႔ေသာ္ အဆိုပါသုေတသီမ်ားပင္လွ်င္ ဗုဒၶ၏ဓမၼကို မွားမွားယြင္းယြင္း နားလည္ေနၾကသည္မ်ားရွိႏိုင္ပါသည္။ သူတို႔ထဲမွ အခ်ိဳ႕ဆိုလွ်င္ ဗုဒၶဘာသာကို ကမၼ႒ာန္းအလုပ္သက္သက္ဟု နားလည္ေနၾကသည္။ စင္စစ္ ကမၼ႒ာန္းပံုသ႑ာန္အမ်ိဳးမ်ိဳးမွာ ဗုဒၶ မတိုင္မီကတည္းကပင္ အိႏၵိယ ဒႆနဂိုဏ္းမ်ားတြင္ ရွိေနခဲ့ၿပီျဖစ္ရာ ဗုဒၶဘာသာကို ဆိုခဲ့ပါအတိုင္း အလြယ္ခ်ံဳ႕ယူနားလည္ရံုမွ်ႏွင့္ မလံုေလာက္ပါ။
ေျပာရလွ်င္ ကမၼ႒ာန္းႏွစ္မ်ိဳးရွိပါသည္။ ပထမအမိ်ဳးအစားမွာ “စိတ္ကို တည္ၿငိမ္ေစသည့္ ကမၼ႒ာန္း” (Tranquility meditation)ျဖစ္သည္။ သမထဘာဝနာ ဟုေခၚပါသည္။ သမာဓိထူေထာင္ႏိုင္သည့္ အဆင့္ထိသာ စြမ္းပါသည္။ ပညာအဆင့္ထိ မကူးႏိုင္ပါ။ ဗုဒၶမတုိင္မီ အိႏၵိယလူ႔အဖဲြ႔အစည္းတြင္ရွိခဲ့ၿပီးသား ကမၼ႒ာန္း အမ်ိဳးအစားျဖစ္သည္။ ဒုတိယအမ်ိဳးအစားမွာ “ထိုးထြင္း သိျမင္ႏိုင္ေသာ ကမၼ႒ာန္း”(Insight meditation) ျဖစ္သည္။ ဝိပႆနာဘာဝနာဟုေခၚပါသည္။ ပညာႏွင့္ယွဥ္ေသာ သမာဓိကို အမွန္ရေစသည္မွာ အဆိုပါဝိပႆနာဘာဝနာပင္ ျဖစ္သည္။ အဆံုးစြန္လြတ္ေျမာက္ေရး (နိဗၺာန္)ကို မ်က္ေမွာင္ျပဳႏိုင္ေရးအတြက္ ဗုဒၶကိုယ္တိုင္ေဖာ္ထုတ္ တီထြင္ခဲ့ေသာ ကမၼ႒ာန္းအမ်ိဳးအစားျဖစ္ပါသည္။
သို႔ႏွင့္တိုင္ သမာဓိ၏ အဓိပၸာယ္ကို ျပည့္ျပည့္စံုစံု နားလည္ဖို႔ဆိုလွ်င္ ဗုဒၶကိုယ္တိုင္ ညႊန္ျပခဲ့ေသာ သမာဓိရႏိုင္သည့္နည္းလမ္းမ်ားကို ေလ့လာဖို႔လိုပါသည္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ဤနည္းကို ကမၼ႒ာန္း (meditation)ဟု ေခၚသည္။ ဘာဝနာဟုလည္းသံုးႏႈန္းၾကသည္မ်ားရွိပါသည္။ယခုအခါ ဗုဒၶဘာသာဝင္မဟုတ္သူမ်ား (အထူးသျဖင့္ အေနာက္တိုင္းသုေတသီမ်ား)ကိုယ္တိုင္က ကမၼ႒ာန္းအလုပ္ကို စိတ္ဝင္စားလာၾကသည္။ ကိုယ္တိုင္စမ္းသပ္ တရားထိုင္ၾကသူမ်ားပင္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားရွိသည္။ သို႔ေသာ္ အဆိုပါသုေတသီမ်ားပင္လွ်င္ ဗုဒၶ၏ဓမၼကို မွားမွားယြင္းယြင္း နားလည္ေနၾကသည္မ်ားရွိႏိုင္ပါသည္။ သူတို႔ထဲမွ အခ်ိဳ႕ဆိုလွ်င္ ဗုဒၶဘာသာကို ကမၼ႒ာန္းအလုပ္သက္သက္ဟု နားလည္ေနၾကသည္။ စင္စစ္ ကမၼ႒ာန္းပံုသ႑ာန္အမ်ိဳးမ်ိဳးမွာ ဗုဒၶ မတိုင္မီကတည္းကပင္ အိႏၵိယ ဒႆနဂိုဏ္းမ်ားတြင္ ရွိေနခဲ့ၿပီျဖစ္ရာ ဗုဒၶဘာသာကို ဆိုခဲ့ပါအတိုင္း အလြယ္ခ်ံဳ႕ယူနားလည္ရံုမွ်ႏွင့္ မလံုေလာက္ပါ။
ေျပာရလွ်င္ ကမၼ႒ာန္းႏွစ္မ်ိဳးရွိပါသည္။ ပထမအမိ်ဳးအစားမွာ “စိတ္ကို တည္ၿငိမ္ေစသည့္ ကမၼ႒ာန္း” (Tranquility meditation)ျဖစ္သည္။ သမထဘာဝနာ ဟုေခၚပါသည္။ သမာဓိထူေထာင္ႏိုင္သည့္ အဆင့္ထိသာ စြမ္းပါသည္။ ပညာအဆင့္ထိ မကူးႏိုင္ပါ။ ဗုဒၶမတုိင္မီ အိႏၵိယလူ႔အဖဲြ႔အစည္းတြင္ရွိခဲ့ၿပီးသား ကမၼ႒ာန္း အမ်ိဳးအစားျဖစ္သည္။ ဒုတိယအမ်ိဳးအစားမွာ “ထိုးထြင္း သိျမင္ႏိုင္ေသာ ကမၼ႒ာန္း”(Insight meditation) ျဖစ္သည္။ ဝိပႆနာဘာဝနာဟုေခၚပါသည္။ ပညာႏွင့္ယွဥ္ေသာ သမာဓိကို အမွန္ရေစသည္မွာ အဆိုပါဝိပႆနာဘာဝနာပင္ ျဖစ္သည္။ အဆံုးစြန္လြတ္ေျမာက္ေရး (နိဗၺာန္)ကို မ်က္ေမွာင္ျပဳႏိုင္ေရးအတြက္ ဗုဒၶကိုယ္တိုင္ေဖာ္ထုတ္ တီထြင္ခဲ့ေသာ ကမၼ႒ာန္းအမ်ိဳးအစားျဖစ္ပါသည္။
(၁) သမထဘာဝနာ
စိတ္၏ သဘာဝမွာ အလႈပ္အယမ္းမ်ားတတ္ပါသည္။ သို႔ႏွင့္အမွ် လူသည္စိတ္ပ်က္ျခင္း၊ ေသာကေရာက္ျခင္း၊ ေၾကာက္ရြံ႕ျခင္း စေသာ ေဝဒနာမ်ိဳးစံု၏ သားေကာင္ျဖစ္ရေတာ့သည္။ ဤသို႔ေသာ စိတ္ဖိစီးမႈမ်ားကို မခံႏိုင္ေတာ့ရာမွ မိမိကိုယ္ကို ေသေၾကာင္းႀကံသူမ်ားပင္ရွိတတ္သည္။ ေဆးလိပ္၊ ကြမ္း၊ အရက္၊ မူးယစ္ေဆးစသည္တို႔မွာလည္း အဆိုပါစိတ္ဖိစီးမႈမ်ားကို ေလ်ာ့ပါးသက္သာေစရန္ မွီဝဲၾကျခင္းျဖစ္ႏိုင္သည္။ သို႔ႏွင့္တိုင္ ဤသို႔ေသာစိတ္ကို ေျပာင္းလဲေစသည့္အရာမ်ားမွာ တဒဂၤ သက္သာမႈကိုသာ ရႏိုင္ပါသည္။ ေရရွည္ခုိင္မာေသာ တည္ၿငိမ္မႈကို ရရွိေစသည္မွာ ကမၼ႒ာန္းအလုပ္ပင္ျဖစ္သည္။
သမထဘာဝနာ၏ အဓိကတာဝန္မွာ ပ်ံ႕လြင့္ေနေသာစိတ္ကို ဆြဲစုယူသည့္က်င့္စဥ္ျဖစ္သည္။ ဖေယာင္းတိုင္ မီး၊ ေရ၊ အေရာင္ စက္ဝိုင္းစေသာ ရုပ္ဝတၳဳတစ္ခုခု၊ သို႔မဟုတ္ ထြက္သက္ ဝင္သက္၊ သို႔မဟုတ္ စိတ္ထဲမွ တီထြင္ထားေသာ သေကၤတတစ္ခုခုေပၚသို႔ စိတ္ကို တင္းထားႏိုင္ရန္ ေလ့က်င့္ျခင္းျဖစ္သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ အေလ့အက်င့္မ်ားလာလွ်င္ စိတ္ဖိစီးမႈအားလံုးခြာသြားၿပီး၊ မိမိအာရံုျပဳရာ တစ္ခုခုေပၚတြင္သာ စိတ္ကိုစုစည္းလာႏိုင္၍ တည္ၿငိမ္မႈ သမာဓိရလာႏိုင္ပါသည္။ ဤသေဘာကို ေအာက္ပါပံုျဖင့္သရုပ္ေဖာ္ႏိုင္သည္။
ဝိပႆနာ
ဆိုသည္မွာ ဘဝ(ရုပ္ႏွင့္နာမ္) တို႔၏ အစစ္အမွန္တရားကို
ျမင္ေအာင္ၾကည့္ရျခင္းျဖစ္သည္။ ပို၍ တိတိက်က် ဆိုရလွ်င္ ရုပ္၊ နာမ္၊
တို႔၌ရွိေသာ အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱသေဘာတို႔ကို ႐ႈ သိေသာဉာဏ္ကို
ဝိပႆနာဟုဆိုျခင္းျဖစ္သည္။ အဆိုပါ ဝိပႆနာ ဉာဏ္ရရွိေစေရးအတြက္
အားထုတ္က်င့္ႀကံျခင္းသည္ပင္ ဝိပႆနာ ဘာဝနာျဖစ္ပါသည္။
လက္ေတြ႔က်င့္ႀကံအားထုတ္ရာတြင္ ဝိပႆနာႏွစ္မ်ိဳးရွိႏိုင္သည္။ သမထႏွင့္
သမာဓိထူေထာင္ၿပီးမွ ဝိပႆနာသို႔ ကူးလွ်င္ သမထေရွ႕သြားရွိေသာ
ဝိပႆနာ(သမထပုဗၺဂၤမဝိပႆနာ)ဟုေခၚသည္။ စတင္အားထုတ္စဥ္ ကတည္းက ဝိပႆနာဆိုလွ်င္
(သုဒၶဝိပႆနာ) ဟုေခၚသည္။
ဝိပႆနာကို ႐ႈသည္ဆိုသည္မွာ မိမိ၏ခႏၶာ(ရုပ္ႏွင့္နာမ္)ကို အရွိအတိုင္းျမင္ေအာင္ သတိကပ္၍ ႐ႈမွတ္ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ထိုင္လ်က္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ လမ္းေလွ်ာက္ရင္းေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေလ်ာင္းစက္၍ေသာ္လည္းေကာင္း မည္သည့္ပံုသ႑ာန္ႏွင့္မဆို ႐ႈမွတ္ႏိုင္ပါသည္။ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ားအသံုးမ်ားသည့္ ႐ႈမွတ္နည္းမွာ ထြက္သက္ဝင္သက္ကို႐ႈမွတ္ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ စိတ္ကိုႏွာသီးဖ်ား၊ သို႔မဟုတ္ ဝမ္းဗိုက္အေရျပားေပၚတြင္တင္ၿပီး ထြက္ေလဝင္ေလမွတ္ေလ့ရွိၾကသည္။ ဤသို႔အႀကိမ္ႀကိမ္႐ႈမွတ္ရင္းႏွင့္ပင္ စိတ္မွာစင္ၾကယ္လာၿပီး (စိတၱဝိသုဒၶိ)၊တျဖည္းျဖည္းတည္ၿငိမ္မႈ သမာဓိရလာသည္။ ထို႔ေနာက္တြင္ကား ရုပ္ႏွင့္နာမ္ကို ခြဲျခားသိသည့္ဉာဏ္ (နာမရူပပရိေစၧဒဉာဏ္)၊ အေၾကာင္းႏွင့္အက်ိဳးကို ဆက္စပ္ႏိုင္သည့္ဉာဏ္ (ပစၥယပရိဂၢဟဉာဏ္)၊ လကၡဏာေရးသံုးပါးကို ဆင္ျခင္ႏိုင္သည့္ဉာဏ္ (သမၼသနဉာဏ္)စသည္ျဖင့္ ဉာဏ္စဥ္အဆင့္ဆင့္တက္လာပါသည္။ ေနာက္ဆုံး သစၥာေလးပါးကို အမွန္အတိုင္း ထိုးထြင္းသိျမင္ႏိုင္ၿပီး နိဗၺာန္ကိုမ်က္ေမွာက္ျပဳလာႏိုင္သည္ဟု အဆိုရွိသည္။
စင္စစ္ ကမၼ႒ာန္းထိုင္နည္းမွာ တစ္ခုမက အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိသည္သာ ျဖစ္သည္။ အဆိုပါကမၼ႒ာန္းအမ်ိဳးမ်ိဳးႏွင့္ အဓိကအက်ိဳးသက္ေရာက္ပံုမ်ားကို ဗုဒၶ၏ သူ၏သားေတာ္ ရာဟုလာသို႔ ေဟာၾကားေသာတရားတြင္ ဤသို႔ေတြ႔ရသည္။
ဝိပႆနာကို ႐ႈသည္ဆိုသည္မွာ မိမိ၏ခႏၶာ(ရုပ္ႏွင့္နာမ္)ကို အရွိအတိုင္းျမင္ေအာင္ သတိကပ္၍ ႐ႈမွတ္ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ထိုင္လ်က္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ လမ္းေလွ်ာက္ရင္းေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေလ်ာင္းစက္၍ေသာ္လည္းေကာင္း မည္သည့္ပံုသ႑ာန္ႏွင့္မဆို ႐ႈမွတ္ႏိုင္ပါသည္။ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ားအသံုးမ်ားသည့္ ႐ႈမွတ္နည္းမွာ ထြက္သက္ဝင္သက္ကို႐ႈမွတ္ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ စိတ္ကိုႏွာသီးဖ်ား၊ သို႔မဟုတ္ ဝမ္းဗိုက္အေရျပားေပၚတြင္တင္ၿပီး ထြက္ေလဝင္ေလမွတ္ေလ့ရွိၾကသည္။ ဤသို႔အႀကိမ္ႀကိမ္႐ႈမွတ္ရင္းႏွင့္ပင္ စိတ္မွာစင္ၾကယ္လာၿပီး (စိတၱဝိသုဒၶိ)၊တျဖည္းျဖည္းတည္ၿငိမ္မႈ သမာဓိရလာသည္။ ထို႔ေနာက္တြင္ကား ရုပ္ႏွင့္နာမ္ကို ခြဲျခားသိသည့္ဉာဏ္ (နာမရူပပရိေစၧဒဉာဏ္)၊ အေၾကာင္းႏွင့္အက်ိဳးကို ဆက္စပ္ႏိုင္သည့္ဉာဏ္ (ပစၥယပရိဂၢဟဉာဏ္)၊ လကၡဏာေရးသံုးပါးကို ဆင္ျခင္ႏိုင္သည့္ဉာဏ္ (သမၼသနဉာဏ္)စသည္ျဖင့္ ဉာဏ္စဥ္အဆင့္ဆင့္တက္လာပါသည္။ ေနာက္ဆုံး သစၥာေလးပါးကို အမွန္အတိုင္း ထိုးထြင္းသိျမင္ႏိုင္ၿပီး နိဗၺာန္ကိုမ်က္ေမွာက္ျပဳလာႏိုင္သည္ဟု အဆိုရွိသည္။
စင္စစ္ ကမၼ႒ာန္းထိုင္နည္းမွာ တစ္ခုမက အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိသည္သာ ျဖစ္သည္။ အဆိုပါကမၼ႒ာန္းအမ်ိဳးမ်ိဳးႏွင့္ အဓိကအက်ိဳးသက္ေရာက္ပံုမ်ားကို ဗုဒၶ၏ သူ၏သားေတာ္ ရာဟုလာသို႔ ေဟာၾကားေသာတရားတြင္ ဤသို႔ေတြ႔ရသည္။
- ရာဟုလာ ေမတၱာ ကမၼ႒ာန္းစီးျဖန္းပါ။ အမုန္းတို႔ ကြယ္ေပ်ာက္လိမ့္မည္။
- ရာဟုလာ ကရုဏာ ကမၼ႒ာန္းစီးျဖန္းပါ။ ရက္စက္ၾကမ္းၾကဳတ္ေသာစိတ္တို႔ ကြယ္ေပ်ာက္လိမ့္မည္။
- ရာဟုလာ မုဒိတာ ကမၼ႒ာန္းစီးျဖန္းပါ။ မနာလိုဝန္တိုစိတ္ကို ကြယ္ေပ်ာက္လိမ့္မည္။
- ရာဟုလာ ဥေပကၡာ ကမၼ႒ာန္းစီးျဖန္းပါ။ ပူပင္ေသာကတို႔ ကြယ္ေပ်ာက္လိမ့္မည္။
- ရာဟုလာ အသုဘ ကမၼ႒ာန္းစီးျဖန္းပါ။ တဏွာရမၼက္တို႔ ကြယ္ေပ်ာက္လိမ့္မည္။
- ရာဟုလာ အနိစၥ ကမၼ႒ာန္းစီးျဖန္းပါ။ အတၱသေဘာ ကြယ္ေပ်ာက္လိမ့္မည္။
ဤသည္ကို ၾကည့္ွလွ်င္ပင္ ဗုဒၶ၏ ဓမၼမွာ သံသရာမွ လြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္သာမက၊ ဘဝရွင္သန္ေရးအတြက္ပါ အက်ိဳးမ်ားေစေၾကာင္းထင္ရွားပါသည္။
တရားအႏွစ္
ယခုထိေဖာ္ျပခဲ့ၿပီးသည္တို႔မွာ ဗုဒၶဓမၼ၏ အေျခခံတရားကိုယ္ဟု ဆိုႏုိင္ေသာ အမွန္မြန္ေလးပါးကို အက်ဥ္းမွ် မိတ္ဆက္ေပးျခင္းျဖစ္ပါသည္။ နိဂံုးခ်ဳပ္အေနႏွင့္ ဤသည္တို႔ကို ျပန္၍အႏွစ္ခ်ဳပ္ေဖာ္ျပပါမည္။
ပထမအမွန္မြန္ - မည္သည့္သတၱဝါမွ ေရွာင္လြဲ၍ မရေသာ ဒုကၡသစၥာျဖစ္ပါသည္။ သိမွတ္လက္ခံ၍ ျမင္သာေအာင္ ၾကည့္ဖို႔လိုပါသည္။
ဒုတိယအမွန္မြန္ - ဒုကၡ၏ ျဖစ္ရာျဖစ္ေၾကာင္း၊ အဝိဇၹာႏွင့္တဏွာ(သမုဒယသစၥာ)ျဖစ္ပါသည္။ တတ္ႏိုင္မွ်ပယ္သတ္ရမည္ ျဖစ္ပါသည္။
တတိယအမွန္မြန္ - ဒုကၡ၏ ကင္းရာကုန္ရာ နိဗၺာန္ (နိေရာဓသစၥာ)ျဖစ္ပါသည္။ အဆံုးစြန္ ရည္မွန္းခ်က္ ပန္းတိုင္ျဖစ္ပါသည္။
စတုတၳအမွန္မြန္ - နိေရာဓသို႔သြားရာလမ္း (မဂၢသစၥာ)ျဖစ္ပါသည္။ သီလကို လံုၿခံဳေစ၍၊ သမာဓိတို႔ကို ထူေထာင္ကာ ပညာကို ပြားစီးေစေရးျဖစ္ပါသည္။
ဗုဒၶ၏အလိုအရ အျမင့္ဆံုးပညာဆိုသည္မွာ သစၥာေလးပါးကို ကိုယ္တိုင္ ထိုးထြင္းသိျမင္ႏိုင္စြမ္းျဖစ္ပါသတည္း။ ။
